Porady eksperta

Kiedy można domagać się odszkodowania?

Odpowiedzialność odszkodowawcza powstaje po spełnieniu kilku przesłanek przewidzianych prawem. Po pierwsze, koniecznym jest wystąpienie szkody na skutek zachowania polegającego na zaniechaniu bądź działaniu naruszającym obowiązujące przepisy. Wyróżnia się co do zasady dwa rodzaje odpowiedzialności odszkodowawczej: deliktową oraz kontraktową. Odpowiedzialność deliktowa dotyczy zachowań sprzecznych z prawem oraz z zasadami współżycia społecznego, niezależnie od stosunków umownych ewentualnie łączących strony. Odpowiedzialność kontraktowa odnosi się do obowiązku naprawienia szkód powstałych wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania zawartych umów. Niniejsze artykuły będą nawiązywały do pierwszego z przypadków. 

Drugą przesłanką jest możliwość przypisania winy sprawcy zdarzenia, czyli w pewnym uproszczeniu negatywnej oceny jego zachowania. Zgodnie bowiem z art. 415 k.c. „kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia”. Wina może być umyślna, gdy sprawca jest świadom szkodliwych skutków swojego celowego działania bądź nieumyślna, gdy sprawca mimo swojej powinności nie przewiduje możliwości wystąpienia negatywnych skutków lub też zakłada taką ewentualność, lecz domniemywa, że zdoła ich uniknąć. Czasami jednak polskie prawo cywilne przewiduję wyjątki od odpowiedzialności na zasadzie winy. Niekiedy za szkodę odpowiadać można bez winy, co uzasadnione jest względami ryzyka lub słuszności. Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka opiera się na założeniu, że ten, kto eksploatuje pewne niebezpieczne dla otoczenia urządzenia wykorzystujące siły przyrody lub posługuje się dla realizacji swoich interesów podległymi mu osobami, powinien ponosić odpowiedzialność za szkody stąd wynikłe dla innych osób, chociażby on sam winy nie ponosił. I tak np. art. 436 § 1 k.c. wprowadza odmienne uregulowania w stosunku do posiadaczy pojazdów mechanicznych. Przyczyną takiego rozwiązania jest zwiększone ryzyko powstania szkody, które w ocenie ustawodawcy w całości obciążać powinno posiadacza tego środka komunikacji. 

Kolejną przesłanką jest wystąpienie związku przyczynowego między zdarzeniem, a szkodą, W myśl art. 361 § 1 k.c. „zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła”. Zaakceptowano powszechnie, że związek przyczynowy musi spełniać także wymóg „adekwatności”, czyli stosować go należy rozsądnie, zgodnie z zobiektywizowanym poczuciem słuszności i sprawiedliwości. Przyjmuje się, że chodzi o skutki, które zawsze lub z dużym prawdopodobieństwem wystąpią, gdy pojawi się określony splot zdarzeń. Tytułem przykładu, między wypadkiem samochodowym, a faktem wyprodukowania samochodu przez fabrykę zachodzi związek przyczynowy. Gdyby samochód nie został wyprodukowany w fabryce, to nie byłoby wypadku. Nadużyciem jednak byłoby przypisywanie odpowiedzialności za wypadek producentowi samochodu. Nie jest to bowiem normalnym skutkiem produkcji pojazdu. Za to adekwatny związek przyczynowy może zachodzić między wypadkiem samochodowym, a naruszeniem przepisów o ruchu drogowym przez kierowcę. Bez dowiedzenia, iż między określonym zdarzeniem, a powstałą szkodą istnieje związek przyczynowy, roszczenie odszkodowawcze nie powstanie. Jest to niezmiernie ważne dla określenia, czy w danej sytuacji poszkodowanemu przysługiwać będzie odszkodowanie, a także wpływa to na jego zakres i wysokość. 

Podsumowując, odszkodowania można domagać się po wystąpieniu omówionych przesłanek. Z reguły są to zdarzenia dość proste i powszechne, jednak niekiedy trafiają się sytuacje zawiłe i nieoczywiste. Może być też tak, że sprawca czy ubezpieczyciel przyjmuje na siebie odpowiedzialność, jednak kwestionuję wysokość dochodzonego odszkodowania. O tym jak poprawnie wyliczyć swoje roszczenia, co powinny uwzględniać, na co zwracają uwagę zakłady ubezpieczeń i sądy przy ich przyznawaniu, będzie opisane w kolejnych artykułach.