Porady eksperta

Wysokosć roszczeń

Wysokość dochodzonych roszczeń z tytułu zastosowania niewątpliwie niesłusznego aresztu 

Odszkodowanie i zadośćuczynienie przysługuje od Skarbu Państwa za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie. Należy jednak pamiętać, iż z jednej strony koniecznym jest właściwe wskazanie podstawy prawnej składanego wniosku, odrębną zaś kwestią jest udowodnienie powstania szkody (majątkowej i niemajątkowej) oraz jej wielkości. Nie ma jednak jasnych ustawowych kryteriów co do tego, jak określić wysokość dochodzonych roszczeń. W każdym zindywidualizowanym przypadku wymaga to specjalistycznej wiedzy i doświadczenia zawodowego. Zasadniczą rolę w tego typu przypadkach odgrywa znajomość przepisów prawa, praktyki sądowej, w tym przede wszystkim orzecznictwa Sądu Najwyższego, poglądów doktryny prawniczej oraz piśmiennictwa. 


Za utrwalony należy uznać pogląd, iż w sytuacjach niewątpliwie niesłusznego aresztowania, na podstawie przepisów kodeksu postępowania karnego można dochodzić dwóch roszczeń, tj. o odszkodowanie i zadośćuczynienie, z których każde ma charakter pieniężny. Roszczenia poszkodowanego mają charakter roszczeń cywilnych. Dochodzone są one jednak w procesie karnym, choć przy posiłkowym stosowaniu przepisów kodeksu postępowania cywilnego. Ponadto, w przepisach kodeksu postępowania karnego nie ma żadnych wskazówek co do wymiaru odszkodowania lub zadośćuczynienia. Oznacza to, że możliwość dochodzenia wymienionych roszczeń możliwe jest wyłącznie na zasadach ogólnych określonych w prawie cywilnym. 


Jedną z możliwych szkód (objętych art. 552 § 4 k.p.k. w zw. art. 444 k.c.) jest pogorszenie się położenia majątkowego, wywołane uniemożliwieniem poszkodowanemu zarobkowania przez okres tymczasowego aresztowania. Szkoda tego rodzaju stanowi różnicę między stanem majątkowym, jaki by istniał, gdyby poszkodowany nie został pozbawiony wolności (stan hipoteczny), a stanem rzeczywistym w chwili odzyskania wolności. Wysokość szkody ustalonej na podstawie porównania obu stanów zależy od tego, czy i jakie poszkodowany miałby dochody, gdyby pozostawał na wolności. Odszkodowanie z tego tytułu powinno uwzględniać także zobowiązania pieniężne, w których pokryciu musi poszkodowany uczestniczyć po odzyskaniu wolności, a np. zaciągnięte przez jego rodzinę na pokrycie uzasadnionych kosztów swego utrzymania – a więc zobowiązania, które nie powstałyby, gdyby nie został zastosowany areszt tymczasowy. Szkoda może wyniknąć również z pogorszenia się stanu zdrowia poszkodowanego i związanymi z tym wydatkami. Niekiedy może mieć ona długotrwałe i bardzo dotkliwe skutki na przyszłość. Katalog źródeł powstania szkody nie jest zamknięty i w konkretnych sprawach może wynikać z innej przyczyny, jednak zawsze należy udowodnić, iż jest ona bezpośrednim następstwem zastosowania tymczasowego aresztu. Zazwyczaj koniecznym będzie sporządzenie odpowiedniej opinii przez biegłego. 


Z kolei zgodnie z art. 445 § 1 k.c., w określonych wypadkach sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Pojęcie „sumy odpowiedniej” ma charakter niedookreślony, jednak w orzecznictwie wskazuje się na kryteria, którymi należałoby kierować się przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia. Musi mieć ono bowiem charakter kompensacyjny, a więc powinno przedstawiać odczuwalną wartość ekonomiczną, niebędącą jednak wartością nadmierną w stosunku do doznanej krzywdy. Pamiętać przy tym trzeba, że na wysokość zadośćuczynienia składają się cierpienia fizyczne i psychiczne pokrzywdzonego, których rodzaj, czas trwania i natężenie, należy każdorazowo określić w kontekście zebranych dowodów. Powszechnie wiadomo, że pozbawienie człowieka wolności jest wyjątkowo dotkliwe i łączy się z wieloma nieprzyjemnościami, takimi jak wyłączenie z normalnego trybu życia, stres, rozłąka z rodziną, przebywaniem z innymi przestępcami, zmartwieniami o przyszłość. Sytuacja niewątpliwie niesłusznego aresztowania tymczasowego dodatkowo potęguję wszelkie dolegliwości, z uwagi na uczucia bezradności, zwątpienia i niesprawiedliwości. Funkcją zadośćuczynienia jest właśnie pokrycie powstałej z tych powodów krzywdy. 


Podsumowując, wysokość zasądzonego odszkodowania lub zadośćuczynienia zawsze zależeć będzie od indywidualnych okoliczności dotyczących konkretnej osoby oraz zebranych w sprawie dowodów. Kwoty przyznawane przez Sad mogą sięgać dziesiątek, a nawet kilkuset tysięcy złotych, stąd warto w odpowiednim czasie zadbać o swoje prawa i zgłosić się o pomoc do profesjonalistów.